Day: April 13, 2022

Die geskiedenis gee aan elke geslag ‘n taak. Sommiges kry makliker take as ander. Party kry baie, ander moet baie gee. Maar omdat daar ‘n verbond tussen die geslagte is, omdat ‘n beskawing ‘n ketting van geslagte is wat soos met ‘n aflosresies dit wat jy kry moet bewaar en vir die volgende geslag aangee, omdat die een geslag van die vorige en volgende afhanklik is, beteken dit dat as net een geslag sy taak nie opneem nie, is daardie ketting vir altyd verbreek. Dan gaan daardie beskawing onder, verskraal tot ‘n voetnota in ‘n geskiedenisboek. Dis soos om ‘n boom af te kap, en dan te dink jy sal steeds die vrugte en koelte kan bly geniet.

Die geslagte voor ons het groot uitdagings gehad. Die een geslag moes die Groot Trek aanpak, die volgende een die Anglo-Boereoorlog, daarna die modernisering van Afrikaans en daardeur die land opbou, die volgende een moes die Koue Oorlog en die Grensoorlog trotseer en het die volkereverhoudingsprobleem probeer oplos deur sg “afsonderlike vryhede”, en die volgende het die waagstuk van meerderheidsregering aangepak.

Maar wat is ons taak? Die geskiedenis stel geen geslag vry om maar net te ry op die vorige geslagte se antwoorde op die eise van hulle tyd nie.

Terug na Toynbee se wysheid van uitdaging en antwoord. Ek wil dit waag om te sê dat ons geslag se taak is om die bestaansuitdaging van ons as Westerse volk aan te pak met ‘n volhoubare oplossing. Ons bestaanskrisis is nie ons klein getalle nie, maar ons yl verspreiding wat veroorsaak dat ons orals in die minderheid is en landswyd dieselfde probleme het.

Ons is meer as die onderskeie bevolkings van Namibië, Lesotho, Macedonië, Slowenië, Letland, Botswana, Gambië, Gaboen, Estland, Swaziland, Mauritius, Ciprus en Luxemburg, asook nog ’n menigte ander volke. Maar ons woon nie gekonsentreerd soos al hierdie volke nie, en is gevolglik ’n kwesbare minderheid tussen ’n groter meerderheid. Ons het nie ons eie “Skotland” of KZN nie.

Daarom word ons landswyd in die werksplek met rassseformules, kwotas en diskriminasie geteiken, daarom is ons orals onveilig, daarom verval ons dorpe, daarom word ons orals deur onsimpatieke meerderhede regeer, daarom word ons Westerse leefwyse orals bedreig, en daarom sien so baie mense nie meer ‘n toekoms hier nie.

As die uitdaging yl verspreiding is, is die oplossing groter konsentrasie na plekke waar mense tuisvoel. En dis presies wat lankal vanself begin gebeur. Daar is weer ‘n Groot Trek aan die gang. Mense trek al dekades lank vanuit die vervallende klein dorpies na streeksdorpe en stede, hulle trek vanuit vervreemde middestede na voorstede, vanuit gevaarlike gebiede na veiligheidsdorpe, vanuit plekke waar hulle ‘n klein minderheid is na plekke met groot getalle kultuurgenote soos die Weskaap. Ons konsentreer al meer op al minder plekke, en die groter getalle maak oplossings makliker. Die wat kan “trek” hul vanaf staatshospitale na privaathospitale, vanaf polisiediens na privaatsekuriteit, vanaf werk in die staatsdiens en openbare ondernemings na kleiner privaatmaatskappye. Meer as 500 000 het ook al konsentreer in organisasies soos Solidariteit, AfriForum en ons beweging. Dit maak dit al makliker om al vinniger aan al groter oplossings te werk. Die grootste waagstuk, is om in ‘n krisis te wag (op beter dae), in plaas van om ‘n plan te waag.

Kantonstrategie

In die praktyk ontstaan daar orals wat ons kulturele kantonne (Switserland) kan noem, waar mense meer vry, veilig en tuis voel en is. Waar ons vroeër al verder van mekaar af getrek het, trek mense nou saam en nader aan mekaar, en werk vanuit hierdie ruimtes dan saam met almal anders. Ons moet hierdie hedendaagse Groot Trek met dienste ondersteun, want dit het in die praktyk ons Plan B geword wat vanself begin loop het toe Plan A vasval. Dis nie ‘n projek om onsself te isoleer nie, maar juis in reaksie op ons isolering en uitsluiting deur die owerheid. Dit bou juis die kulturele leefruimtes vir ons om saam in Afrika te kan bestaan. Eilande is nodig om te keer dat die see jou nie oorweldig nie. Hierdie strewe na selfbesluitneming in kulturele leefruimtes is in reaksie op die mislukking van ANC-besluitneming oor ons. Dit sal nie help om hulle te beveg om die staatsruimtes te probeer terugvat nie. Ons moet eerder gemeenskapsruimtes bou deur konsentrasie, as om deur konfrontasie dit wat oorgevat is te probeer terugvat.

In die praktyk vorder ons al ver met ons plan om soos die Israelse Histadrut vir ons mense ‘n toekoms te bou. Maar ons sal vinniger groter moet konsentreer, want die yl verspreiding bly steeds ons bestaansuitdaging wat nog ons ondergang kan beteken.

Daarom het ons met projekte begin om ons mense se kapitaal te konsentreer, om so vinniger die kulturele leefruimtes wat ons nodig het om ons kultuurgemeenskap voort te sit te bou. Daarmee gaan ons Sol-Tech se nuwe kampus bou, daarmee gaan ons vir Sol-Tech ‘n groot koshuis bou vir ons lede se kinders wat ver bly, daarmee gaan ons vir Akademia ‘n groot kampus bou, daarmee gaan ons nog bekostigbare gehalteskole vir ons gemeenskap bou, en daarmee gaan ons nog groter leefruimtes bou. Ons sal binnekort meer praktiese planne hiervoor bekend maak, want ons wil graag hê ons lede moet nie net bydraers wees nie, maar bouers wat saam aan die toekoms bou. Ek gee u die versekering dat van die top breinkrag in die land saam met ons aan al hierdie planne werk. Die kern hiervan is ‘n vennootskap tussen kultuur en kapitaal, waar mense ‘n finansiële opbrengs op hul geld kan kry saam met ‘n kulturele dividend soos ‘n kollege, universiteit en skole vir hulle kinders.

Uiteindelik wil ons mense in klein dorpies kan help met noodsaaklike dienste, wil ons in die 30 Ankerdorpe en -stede waarna mense volgens ons navorsing trek volhoubare dienste skep soos veiligheid, werk, onderwys en maatskaplike sorg.  Maar ek glo dat ons ook groter kantonne sal moet bou, waarskynlik in Pretoria in die noorde, moontlik een in die Suid-kaap, en een in die Weste van die land met Orania as groeipunt. Al hierdie projekte doen ons nie teen die owerheid nie, maar omdat dit nie sal help om vooraf goedkeuring te vra nie, vra ons eerder na die tyd om erkenning vir dit wat in praktyk gebou is. Selfs waar ons dit nie kry nie, bied die praktiese werklikhede wat ons skep vir ons die leefruimtes waarin ons vry, veilig, en voorspoedig kan voortbestaan. Ons strategie is om al die ruimtes wat die grondwet en internasionale reg ons bied te benut.

“Make no little plans; they have no magic to stir men’s blood and will not be realized. Make big plans; aim high in hope and work, remembering that a noble, logical plan will never die, but long after we are gone be a living thing, asserting itself with ever-growing insistency.”

As u sou vra hoe lank dit alles gaan vat, dan is my antwoord dat dit afhang van die steun en samewerking van ons eie mense. Die staat gaan dit nie van “bo” af vir ons gee nie, ons bou dit self van onder af. Die spoed en die hoogte van die kulturele “plafonne” gaan afhang van onsself, nie van die owerheid nie. Ons hoop ook om ondersteuning van die buiteland af te begin kry, omdat dit opbouende projekte is wat net tot voordeel sal strek.

Die harde waarheid is dat ons na 25 jaar weet dat die Akte van Menseregte nie ons grondliggende belange gaan beskerm nie. Maar ons weet ook dat hoe hoër die vlakke van selfstandigheid is wat ons bou, hoe minder kwesbaar sal ons van ‘n vervallende staat wees. Vryheid is uiteindelik die enigste waarborg vir veiligheid, vir ons lede se werk, vir gelykheid, vir reg en geregtigheid, vir volhoubare voorspoed, vir werkende dienste, vir goeie skole, en vir ‘n toekoms vir ons kinders.

Ons mense het deur hulle vindingrykheid, skeppende vermoë en ondernemingsgees wêreldklas prestasies op alle gebiede bereik: medies, sport, wetenskap, besigheid, kultuur en die kunste. Ons sal daardie selfde vermoë moet aanwend om op staatkundige gebied weer al hierdie elemente in ‘n samehangende plan in te weef, anders is dit nie standhoudend nie.

‘n Volk skep sy eie toekoms, het Vader Kestell gesê. Soos die beroemde bestuurskundige Jim Collins dit gestel het: “Whether you prevail or fail, endure or die, depends more on what you do yourself than on what the world does to you.”

 

Suksesresep

Kom ons gebruik ons voorouers se beproefde suksesresep om krisisse te oorkom:

 

Neem een groot krisis.

Meng dit met leierskap en visie.

Gooi ’n paar stewige “skudde” wilskrag by.

Versterk die mengsel met kinderlike geloof.

Vermenigvuldig dit met Helpmekaar-energie.

Klits hope harde werk by.

’n Knypie broedertwis na smaak.

Versoet met ’n groot skep saamstaan.

Bak nou vir sowat ’n dekade lank in ’n groot bak vol volharding en vasbyt.

 

Dit behoort genoeg te wees vir die toekoms van ’n hele nuwe geslag.

 

 

Afsluiting

 

Kom ons pak die taak wat die geskiedenis aan ons geslag gegee het aan met geloof, waagmoed, ywer en volharding.

 

Soos President Kennedy gesê het:

If not us, who? If not now, when?”

 

Flip Buys

 

 

Onwerkbare bestel

Suid-Afrika is ‘n uiters komplekse verskynsel weens sy verskeie bevolkings en kultuurgroepe. Die opstellers van die grondwet het ten spyte hiervan egter gekies om ‘n meerderheidsbestel te implementeer wat bloot net te simplisties is om ‘n komplekse heterogene land soos Suid-Afrika te bestuur.

Die uiteindelike gevolg van so ‘n meerderheidsbestel is die de facto totstandkoming van ‘n demografiese demokrasie waar ‘n party, soos die ANC, met 50% van die stemme 100% van die besluitnemingsmag oor almal op homself kan vestig. Werklikhede van Suid-Afrika kan nie meer weggesteek word nie. In die aangesig van die werklikheid is dit pynlik duidelik dat minderhede in Suid-Afrika kwesbaar is.

Op papier is daar feitlik geen ooreenkoms aangegaan om minderheidsregte in Suid-Afrika te beskerm en uit te bou nie. Hierdie bestel maak politieke oplossings vir minderhede dus uiters moeilik.

As die skip sink

Almal is dit egter eens. Suid-Afrika verkeer tans in die moeilikheid. Hoë vlakke van werkloosheid, lae ekonomiese groei en misdaadstatistieke wat vergelyk kan word met lande wat in ‘n oorlog gewikkel is, is maar net van die aanwysers.

Die toenemende mislukking van staatsbestuur is ‘n werklikheid wat minderhede sal moet verreken. Afrikaners en ander minderhede besef egter dat as die skip sink, sink hulle saam. Minderhede, wat geen politieke of besluitnemingsmag het nie is egter nie net landsburgers nie, maar ook kulturele burgers, lede van ’n eeueoue kultuurgemeenskap wat mekaar nodig het, wat mekaar se waardes deel en wat by mekaar veilig is.

Die oorwegende gevoel onder meeste minderheidsgroepe is dat hulle steeds wil saamwerk  om die land te laat werk en floreer. Die oplossing is egter nie om jouself te isoleer nie, maar eerder om jouself as ‘n gemeenskap te verskans vanwaar jy vanuit ‘n vesting ‘n verskil tot die land kan maak. ’n Mens bou nie vir jou ’n huis om jouself van jou medemens af te sonder nie, maar juis om jou in staat te stel om saam in daardie dorp te bly.

 

Die Solidariteit-uitkyk

Die werklikheid is dat ons nie so onverantwoordelik kan wees om op die regering staat te maak vir ons en ons kinders se toekoms nie. Staatsbestuur het in Suid-Afrika misluk en die tyd vir selfbestuur het aangebreek. Die tyd is nou ook ryp om dit ‘n werklikheid te maak.

Die regering se onlangse hantering van die Covid-19 pandemie die krake wat reeds wyd sigbaar was laat oopbars met gevolglike wydverspreide ontnugtering in die ANC se sentrale ideologie. Hierdie noodwendige gevolg moet egter deur minderheidsgroepe as ‘n gulde geleentheid gesien word om self eienaarskap oor sy gemeenskap te neem.

 

Elke gemeenskap is dit aan homself verskuldig om ‘n toekoms te bou. Die Solidariteit Beweging glo dat hierdie toekoms verseker word deur middel van die uitbou van kulturele ruimtes vir die Afrikaanse taalgemeenskap en die Afrikaner kultuurgemeenskap waarin hierdie gemeenskappe veilig hul eie kultuur en taal kan uitleef. Om egter vooraf daarvoor toestemming by ‘n vyandige staat te soek gaan geen vrugte werp nie. Iets wat duidelik na vore gekom het met Panyaza Lesufi se onlangse uitsprake toe die Solidariteit Beweging sy onlangse Sol-Tech kollege begin bou het.

Dit is vanselfsprekend dat hierdie sogenaamde kultuurkantons waarin ‘n gemeenskap homself kan uitleef nie net die antwoord vir byvoorbeeld die Afrikaner hoef te wees nie, maar so-ook vir ander minderheidsgroepe indien hulle hul voortbestaan en eie kulturele waardes wil verseker.

Die Beweging glo egter daarin dat elke gemeenskap die beste weet wat die betrokke gemeenskap nodig het en verlang en moet derhalwe self besluite oor homself neem sodat daardie gemeenskap nie weer onder ander se besluite moet leef nie.

Hierdie verstandhouding moet tussen verskeie minderheidsgroepe heers. Dit beteken egter nie dat minderheidsgroepe in isolasie en sonder tussenwerking moet oorleef nie. Daar waar gemene belange en waardes heers, kan en sal die onderskeie groepe met mekaar moet saamwerk.

 

Selfvertroue

Die Solidariteit-model is geskoei op selfvertroue om sonder vrees te doen wat gedoen moet word in belang van die gemeenskap wat hy dien. Om die selfvertroue te hê om dit te doen is die enkele grootste pyl in ‘n gemeenskap se koker.

Die feit van die saak is dat elke gemeenskap moet besluit wat dit is wat vir hom belangrik is en saam met die inkoop van die gemeenskap daardie strewe ‘n werklikheid maak.

Die pad na selfbestuur is onseker, maar dit bied die kans op sukses, terwyl die pad na staatsbestuur tot ’n sekere ondergang lei.

Vir die afgelope 15 jaar raak dit pynlik duidelik dat Suid-Afrika op ‘n glybaan van verval is. Toenemende staatsverval, grootskaalse korrupsie en gepaardgaande kaping van die staat, swak munisipale bestuur, diensleweringproteste en die verbrokkeling van staatsentiteite waaronder Eskom (die nasionale kragvoorsiener) is maar net enkele voorbeelde hiervan.

Die groterwordende krisis

Al hierdie faktore van korrupsie, wanbestuur, wanbesteding en ‘n proteskultuur lei noodwendig tot ekonomiese ineenstorting. Die regerende party van Suid-Afrika, die ANC, het vir alle praktiese doeleindes gefaal met die bestuur van die land terwyl elke ekonomiese aanduider daarop sinspeel dat Suid-Afrika op ‘n fiskale afgrond afstuur. Onlangse gebeure soos die grootskaalse onluste en plundering wat in Julie 2021 dele van die land tot stilstand geruk het, het internasionaal opslae gemaak. Gebeure soos hierdie is egter nie die oorsaak van die probleem in Suid-Afrika nie maar bloot ‘n gevolg van toenemende staatsverval wat deur veral kommerwekkende ekonomiese toestande gekenmerk word en uiteindelik lei tot uitermatige werkloosheid en maatskaplike krisisse. Dit is dus nie verregaande om te voorsien dat nog maatskaplike onrus in die toekoms sal plaasvind indien hierdie kwessies nie daadwerklik aangespreek word nie.

Daar is wydverspreide erkenning dat die ANC se mislukking om ‘n moderne ekonomie te bestuur egter gesetel is in sy historiese ideologiese doelwitte. Hierdie toedrag van sake kan ondermeer toegeskryf word aan ‘n staat wat in wese vyandig is teenoor die privaatsektor deurdat daar aktief beleid geimplementeer word wat privaatondernemings hinder om effektief sake te doen, wetgewing wat werkskepping belemmer en ‘n staat wat doodeenvoudig nie vertroue, plaaslik en internasionaal, inboesem nie.

Die ironie van die saak is egter dat terwyl dit pynlik duidelik is dat meeste van die ANC se beleide en inisiatiewe op ‘n groot skaal in sy gesig ontplof het, hy doodluiters voortgaan om nog verdere radikale wetgewing te probeer implementeer wat histories problematiese gevolge gehad het. ‘n Behoefte om die grondwet sodanig te verander dat die onteiening van en uiteindelike staatrentmeersteskap van privaat grond sonder vergoeding moontlik is, is al etlike jare ‘n besprekingspunt. Hierdie posisie is egter nie onverwags nie. Tot so onlangs as 2021 het oudpresident Kgalema Mothlanthe sy verwondering vir die Chinese Kommunistiese Party (CPC) laat hoor en die hoop uitgespreek dat Suid-Afrika meer by dié regering moet leer.

Alhoewel dit algemeen aanvaar word dat beginsels soos eiendomsreg in talle lande tot ekonomiese vooruitgang en voorspoed gelei het, word populistiese beleide soos die onteiening van eiendom egter verdedig deur ‘n retoriek te bevorder dat minderhede, en spesifiek witmense, die skuld moet dra vir die menigte probleme in die land en sodanig ook moet boet vir die verlede. Die konteks tot hierdie debat is egter baie meer ingewikkeld.

Minderhede

Suid-Afrika is ‘n multikulturele en uiters heterogene land wat uit verskeie groepe bestaan. Die land kan beswaarlik verdeel word volgens vier rasgroeperinge, soos wat dikwels propageer word. Met die politieke ommeswaai in 1994 is daar in wese toegewings gemaak om tot ‘n ooreenkoms te kom dat minderhede steeds regte, beskerming en eiendomsreg sal geniet, iets wat internasionaal as die norm beskou word, in ruil vir ‘n meerderheidsregering. Die praktyk is egter dat daar ten spyte van hierdie bepalings reeds in 1997 ‘n beleid van verteenwoordigendheid deur die ANC aanvaar is. Hierdie beleid van absolute verteenwoordigendheid, het dit duidelik gemaak dat die die werksmag (en uiteindelik die hele samelewing) die rassedemografie van die totale land moet weerspieël. Na dese het menigte raswette die lig gesien wat aktief hierdie beleid probeer verwesenlik.

Ten spyte van grondwetlike bepalings wat diskriminasie op grond van ras verbied is daar milddadig voortgegaan om rassewette te formuleer wat onder andere sake-eienaars forseer  om hul belange op te gee, kwotas gebaseer op ras wat in die werkplek en op die sportveld moet geld en handveste wat transformasie vir elke ekonomiese sektor uitstip. Die term radikale transformasie is as sodanig gevestig om hierdie rassebeleide onder die vaandel van verteenwoordigendheid uit te voer met die grondwetlike hof wat dit herhaaldelik, deur sy interpretasie van die grondwet, as wenslik beskryf het.

Wat dus in praktyk na die 1994-skikking gebeur het is dat ‘n nuwe rassebedeling gevestig is waar die meerderheid die minderhede in Suid-Afrika totaal oorheers. Die uiteinde hiervan is dat minderhede dikwels uitgesluit word uit besluite oor sake wat hulle ten diepste raak soos taalvoorkeure. Dit is weens die eenvoudige demokratiese bestel van Suid-Afrika wat die uiteindelike gevolg het dat minderhede nie ‘n werklike sê oor hul toekoms en uitlewing daarvan kan hê nie. Die gevolgtrekking is dus dat die ANC in wese toegewings tydens die 1994-onderhandelinge gemaak het om die mag te bekom en nou daardie mag gebruik om sy doelstellings te bereik. Hierdie doelstelling word duidelik in die NDR (National Democratic Revoltion) in die ANC se idioom verwoord: “We have never made a secret of our belief that the shortest route to socialism is via a democratic state.”

In meeste demokratiese lande het minderhede egter ruimtes waar hulle die meerderheid kan vorm, indien nie, word elke deel van hul bestaan deur ‘n meerderheid oorheers. Dit is juis weens hierdie dat daar in die internasionale reg ‘n sterk argument bestaan dat die erkenning van gemeenskapsregte as ‘n voorwaarde moet dien vir die gelyke genieting van individuele regte. Indien nie, sal die meerderheidsgroep se individuele regte telkens swaarder weeg.

Dit sluit aan by die VN se Ontwikkelingsprogram (UNDP) wat in 2004 ‘n verslag uitgereik het waarin die beste praktyke van vreedsame lande uiteengesit word. In hierdie verslag word daar gestel dat ‘n gewone demokratiese bestel en gewaarborgde individuele regte nie alleenlik voldoende is nie. Die verslag stel dus voorts: “As die geskiedenis van die twintigste eeu iéts bewys het, dan is dit dat pogings om kultuurgroepe weg te wens of in die meerderheid te laat opgaan, eerder ’n lewenskragtige kulturele herlewing uitlok.”

Die keerkant is egter dat alhoewel politieke rasseverhoudings deurgaans versleg, verhoudinge tussen individue en groepe grootliks positief is. Die gevolg is dus dat daar al hoe groter samewerking tussen verskeie gemeenskappe in Suid-Afrika geskied wat gegrond is op die basis van wedersydse erkenning en respek.

In die aangesig van die werklikheid is dit egter pynlik duidelik dat minderhede in Suid-Afrika kwesbaar is. Minderhede, en spesifiek Afrikaners, verlang nie terug na die verlede nie, maar sien swaarlik uit na die toekoms onder hierdie omstandighede.

Die Solidariteit Beweging glo egter dat daar ‘n oplossing en ‘n antwoord vir elke probleem en uitdaging is. Ons is hier om te bly, en ons sal nie almal Suid-Afrika verlaat nie. Suid-Afrika is ‘n land met groot potensiaal en kan en moet ‘n tuiste vir al haar mense skep. Die Solidariteit Beweging en sy instellings is gretig om met enigiemand saam te werk om die probleme wat die falende staat skep die hoof te bied en om gemeenskappe te help om ‘n vry, veilige en voorspoedige land vir alle Suid-Afrikaners te skep.

Daar word na ʼn onlangse verskynsel in Suid-Afrika as staatskaping verwys. Dit is die byna algehele korrupsie van die staat, deur kader-ontplooiing. Tans is die Zondo-kommissie van ondersoek besig om hierdie bewerings te ondersoek. Tot dusver was die onthullings verdoemend. Elke faset van die openbare lewe is deur korrupte amptenare geïnfiltreer, wat voortgegaan het om hulself deur groot opgeblase verkrygingstenders en op ander maniere te verryk.

Alhoewel die kommissie se taak nog nie voltooi is nie, het die Zondo-kommissie verskeie gevalle van groot korrupsie blootgelê met ANC-amptenare wat belastingbetalers se geld onbeskaamd deur tenderkorrupsie geplunder het.

Een van die fasiliterende beleide is swart ekonomiese bemagtiging (SEB). Hierdie beleid dwing sekere rassekwotas op die regering se verkrygings of aankope af, byvoorbeeld 51% van jou verkrygings moet van firmas wees waarvan 51% deur swart vroue besit word. Indien iemand deel van die elite is, het SEB geleenthede geskep om pryse op te blaas, aangesien die betrokke staatsdepartement rassekwotas moet haal.

Wat veral skrikwekkend is, is die feit dat die voormalige sekretaris-generaal van die ANC, Ace Magashule, sterk geïmpliseer is in verskeie gevalle van ernstige bedrog. Hoewel aanklagte van korrupsie amptelik teen hom opgehef is, is hy in Mei 2021 tydelik uit die ANC geskors, meer as ʼn jaar nadat die eerste bewyse van die omvang van sy korrupsie aan die lig gekom het in ’n boek deur die joernalis Pieter-Louis Myburgh. Hierna was hy steeds sekretaris-generaal van die ANC, met baie onsekerheid oor wat presies sy posisie was. Ondanks sy “skorsing” het Ace Magashule voortgegaan om ANC-funksies by te woon en as ʼn ANC-amptenaar op te tree met geen amptelike berisping van die party nie.

Voormalige president Jacob Zuma is ook geïdentifiseer as iemand wat tydens sy ampstermyn groot voordeel uit korrupsie getrek het. Alhoewel hy formeel gedagvaar is om voor die Zondo-kommissie te verskyn, het  Zuma eenvoudig verkies om nie aan die dagvaarding gehoor te gee nie. Die Zondo-kommissie het dus die howe genader wat ʼn hofbevel aan Zuma uitgereik het om voor die Zondo-kommissie te verskyn, maar weereens het Zuma eenvoudig besluit om nie aan die hofbevel gehoor te gee nie. Hy het eerder die ANC se militêre vleuel, uMkhonto weSizwe, gemobiliseer wat “veterane” gestuur het om sy herehuis in landelike Natal te bewaak.[1]

Alhoewel dit mag lyk asof daar ʼn goeie ANC en ʼn slegte ANC is, het staatskaping bewys dat dit nie die geval is nie. Tydens die covid-19-pandemie het ANC-amptenare noodfondse geplunder wat bedoel was vir die verkryging van persoonlike beskermende toerusting (PBT) en vir voedselverligting vir huishoudings wat die meeste geraak was. [2] [3]

Dié plundery is gedoen deur ANC-amptenare ná aan die huidige president van die ANC, Cyril Ramaphosa, insluitend sy eie woordvoerder, Khusela Diko. [4]

Suid-Afrika se voormalige minister van gesondheid, dr. Zweli Mkhize, was onlangs  in ʼn skandaal gewikkel rakende onreëlmatige uitgawes deur sy departement in ʼn kontrak van meer as R150 miljoen wat aan ʼn goeie vriend toegeken is.[5] Dit het konsultantkostes van meer as R3 miljoen ingesluit wat aangewend is sodat die konsultant minister Mkhize na ʼn geskeduleerde nuusonderhoud kon vergesel om die publiek op hoogte te bring van die covid-19-pandemie.[6]

 

[1] https://www.iol.co.za/news/politics/mk-vets-ret-secure-jacob-zumas-home-to-prevent-possible-arrest-d8f31649-0b3a-490c-aba0-eedf0c2e68e5

[2] https://www.iol.co.za/news/politics/anc-outraged-embarrassed-at-looting-of-covid-19-funds-says-magashule-a6decd77-42b5-4087-8048-0c9976dde97c

[3] https://www.iol.co.za/the-star/opinion-analysis/covid-19-presented-chance-for-anc-to-loot-shamelessly-441c3994-1494-48ba-be5d-96f0aa3e24fb

[4] https://www.enca.com/news/covid-19-ramaphosa-vows-tackle-corruption

[5] https://www.dailymaverick.co.za/article/2021-05-26-department-of-healths-irregular-r150m-digital-vibes-deal-daily-mavericks-investigative-work-so-far-in-one-bundle/

[6] https://www.dailymaverick.co.za/article/2021-05-23-exposed-dohs-r150m-digital-vibes-scandal-zweli-mkhize-associates-charged-millions-for-covid-19-media-briefings/

Die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel is nie op standaard nie. Jaar na jaar verlaag die Departement van Onderwys hulle eie standaarde om ʼn positiewe narratief rakende onderwys te bly handhaaf. Die realiteite wys egter die teendeel.

In 2016 is gesê die matriekslaagsyfer was 76,2%. Dit blyk nie ʼn té somber prentjie te wees nie. In dieselfde jaar is die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel egter deur die Wêreld Ekonomiese Forum (WEF) in die 137ste plek uit 139 lande geplaas. Dit wys duidelik dat enige positiewe narratief wat die regering probeer handhaaf ʼn blote fasade is. In die groter skema van dinge is ons ver onder standaard en gaan ons net verder afwaarts. Om dit te illustreer, moet daar na hierdie twee faktore oor die afgelope paar dekades gekyk word: In 2010 was die genoemde slaagsyfer 67,8%. Die onderwysstelsel was in die 129ste plek uit 138 lande. In 2000 was die matriekslaagsyfer slegs 61,7%. In daardie jaar het openbare skole in Suid-Afrika egter die 52ste plek uit 148 lande op die wêreldranglys beklee. Dit wys dat die interne statistieke elke jaar beter lyk, maar dat dit gemeet aan globale standaarde slegter lyk. Die regering werk uiters hard daaraan om die onderwysstandaarde verlaag om sodoende die statistieke te verhoog.

Benewens die afname gemeet aan globale standaarde maak die regering nie elke jaar die werklike matriekslaagsyfer bekend nie. Die matriekslaagsyfer wat hulle wel bekend maak, neem nie die aantal leerlinge wat van graad 1 tot 12 uitval, in ag nie. Hulle neem bloot die leerlinge in ag wat elke jaar matriekeksamen skryf. Om dit te verstaan, moet ʼn mens die matriekslaagsyfer van die regering met die werklike slaagsyfer vergelyk. Van die 1,2 miljoen leerlinge wat in 2006 met graad een begin het, het slegs 34,7% in 2017 matriek geslaag. Die genoemde matriekslaagsyfer in 2017 was 75,1%. Hierdie getal neem nie die 40,4% van leerlinge in ag wat die skool deur die verloop van 12 jaar verlaat het nie.

Tydens die covid-19-pandemie is onderwys aansienlik geraak. Volgens ʼn studie wat post-covid gedoen is, het graad 4-leerlinge (10-jariges) slegs 25% van die gewenste onderrig wat hulle in ʼn jaar moes hê, behaal.[1] Suid-Afrikaanse skole het lank gesluit gebly nadat die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) riglyne gewysig het om te bepaal dat skole tydens die pandemie oop moet bly.

Die impak was verlammend, met minder as 4% van onderwysers by geen-skoolgeld-skole wat enige vorm van virtuele leer gebruik het, wat beteken dat kinders eenvoudig sonder opvoeding by die huis gesit het. [2]

Met inagneming van Suid-Afrika se werkloosheidsyfer, word hierdie kinders eenvoudig onindiensneembaar gemaak deur ʼn onderwysstelsel wat ernstig misluk.

[1] https://cramsurvey.org/wp-content/uploads/2021/05/10.-Shepherd-D.-Mohohlwane-N.-Taylor-S.-_-Kotze-J.-2021.-Changes-in-education-A-reflection-on-COVID-19-effects-over-a-year.pdf

[2] https://cramsurvey.org/wp-content/uploads/2021/05/10.-Shepherd-D.-Mohohlwane-N.-Taylor-S.-_-Kotze-J.-2021.-Changes-in-education-A-reflection-on-COVID-19-effects-over-a-year.pdf p24

Suid-Afrika het ʼn paar minderheidsregte wat in die Grondwet vervat is; hierdie regte vind egter nie gereeld uitdrukking in die werklikheid nie.

Suid-Afrika het drie minderheidsrassegroepe: wit mense (9%), Indiërs (2%) en bruin mense (9%). Die groot meerderheid van die Suid-Afrikaanse bevolking is swart (80%).

Ten spyte daarvan dat dit ʼn klein en teoreties beskermde minderheid is, is die wit minderheid die hoofteiken van politieke retoriek van die regerende party.

Ace Magashule, voormalige sekretaris-generaal van die ANC, het in September 2019, toe hy met studente by ʼn politieke saamtrek gepraat het, dit bevraagteken waarom xenofobiese geweld nooit teen wit mense gemik is nie. In die lig van xenofobiese aanvalle in September 2019, het Magashule na wit mense as buitelanders verwys, en geïnsinueer dat hulle teikens vir xenofobiese geweld behoort te wees.

Julius Malema, huidige leier van die derde grootste politieke party, die Economic Freedom Fighters (EFF), het in 2016 by ʼn politieke saamtrek vir  ʼn toekomstige volksmoord teen wit mense gevra. Tydens sy toespraak, voor ʼn ontstoke skare, het hy verkondig: “Ons doen nie nou al ʼn beroep op die slagting van wit mense nie, nog nie”. ¹ Nadat dit by die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie (MRK) as haatspraak aangemeld is, het die MRK in 2019 bevind dat Malema se toespraak nie die drempel vir haatspraak gehaal het nie omdat “kwesbare groepe woede en pyn deur robuuste spraak moet kan uitdruk”. ²

Tydens ʼn perskonferensie in 2018 het die minister van justisie gesê dat die regering slegs grond sal onteien en nie nasionaliseer nie, want as hy grond nasionaliseer, kan swart mense se grond onteien word. Die beleid is dus daarop gemik om mense van ander rassegroepe as swart mense se grond te onteien.³

Ten spyte van politieke retoriek wat al hoe meer onstabiel raak teen minderhede, en veral teen die wit minderheid, is die realiteit op voetsoolvlak dat minderhede dit al hoe moeiliker vind om regte in Suid-Afrika te verwesenlik.

Die Konstitusionele Hof van Suid-Afrika het in ʼn waterskeidingsuitspraak bevind dat Afrikaans nie as onderrigtaal by die Universiteit van die Vrystaat (UV) in Suid-Afrika gebruik mag word nie omdat dit rasseskeiding kan veroorsaak. ⁴

Dit het beduidende implikasies vir die basiese reg op onderwys vir minderhede in Suid-Afrika, Afrikaans is een van die amptelike tale van Suid-Afrika, en een van slegs twee tale wat volgens akademiese standaarde ontwikkel is. Trouens, in ʼn daaropvolgende uitspraak oor die gebruik van Afrikaans aan die Universiteit Stellenbosch, voer die Konstitusionele Hof aan dat indien burgers in Afrikaans onderrig wil word, hulle privaat instellings sal moet bou.⁵

Artikel 29 van die Suid-Afrikaanse Grondwet waarborg die reg op onderwys in die amptelike taal van jou keuse in openbare onderwysinstellings in Suid-Afrika. Dit is vreemd vir die Konstitusionele Hof om bloot hierdie verantwoordelikheid van die staat te verwerp en ʼn beroep te doen op “korporatiewe burgers se gees van vrygewigheid” om hierdie reg te verwesenlik. ⁶

 

[1] https://www.iol.co.za/news/politics/malema-not-calling-for-the-slaughter-of-whites-for-now-2087713

2 https://businesstech.co.za/news/government/305318/malemas-not-slaughtering-white-people-for-now-comments-not-hate-speech/

3 https://www.sowetanlive.co.za/news/south-africa/2018-08-01-anc-plans-to-give-ownership-of-land-directly-to-dispossessed-black-people/

4 https://ewn.co.za/2017/12/29/concourt-upholds-ufs-decision-to-switch-language-policy-to-english

⁵https://www.concourt.org.za/index.php/judgement/338-gelyke-kanse-and-others-v-chairperson-of-the-senate-of-the-university-of-stellenbosch-and-others-cct311-17

Demografie is die uiteindelike lotsbepaler van nasies. In Suid-Afrika het demografie ʼn kritieke rol in die vorming van die land gespeel.

Sedert 1965 was die demografiese druk op die wit minderheidsregering duidelik en dit sou onvermydelik tot ʼn oordrag van mag lei. In ʼn sekere sin was die 1994-verkiesing dus voorafbepaal deur Suid-Afrika se demografiese werklikhede.

Suid-Afrika het sedert 1960  ʼn sterk bevolkingsgroei ervaar met die bevolking wat meer as verdubbel het van die 17 miljoen in 1960 tot die 55 miljoen wat dit volgens die jongste beramings is. Hierdie bevolkingstoename het nie gelykvormig onder alle rassegroepe plaasgevind nie.

Dit het tot die huidige rasseverdeling van 80% swart, 9% bruin, 9% wit en 2% Indiër gelei.

Die Solidariteit Beweging bemoei hom hoofsaaklik met die Afrikaner- kulturele groep. Suid-Afrika hou ongelukkig nie data volgens etnisiteit by nie, slegs volgens taal en ras. As ons die wit Afrikaanse bevolking as aanwyser vir die groter Afrikaanse kultuurgroep gebruik, het die persentasie van die bevolking wat die Afrikaners verteenwoordig in 2011 tot 4,8% gedaal.

Hierdie demografiese werklikhede skep die konteks vir begrip oor die ruimte waarbinne die Solidariteit Beweging funksioneer.

Aanduiders
Suid-Afrika se gesondheidsorgstelsel het die afgelope twee dekades op die rand van ineenstorting gewankel. Die vigspandemie in die besonder het Suid-Afrikaanse gesondheidsorg besonder swaar getref met die regering wat oënskynlik nie in staat was om betyds of behoorlik daarop te reageer nie.

Kindermortaliteit het die afgelope paar jaar verbetering getoon, maar is steeds onaanvaarbaar hoog met Suid-Afrika wat die 62ste plek uit 233 lande ter wêreld beklee.

Lewensverwagting het verbeter nadat die vigskrisis verwoesting onder die lewensverwagting gesaai het. Tog is dit steeds ver agter di lewensverwagting in ander Afrikalande. In vergelyking met die tradisionele Westerse wêreld is Suid-Afrikaanse lewensverwagting erg agter.

Volgens die CIA Factbook kom Suid-Afrika, wat lewensverwagting betref, 190ste uit 223 – met ʼn lewensverwagting van 64,1% van die breë bevolking aldus die nuutste weergawe.

Politiek

Politieke onstuimigheid en algemene onbevoegdheid het die afgelope dekade ʼn verwoestende uitwerking op die gesondheidsorgstelsel gehad. In 2016 is die land deur die Life Esidimeni-tragedie geskud. Tydens die skandaal het die Gautengse departement van gesondheid die dood van meer as 144 geestesongestelde pasiënte veroorsaak. Die departement het hierdie pasiënte in die sorg van verskeie NRO’s geplaas wat nie vir sodanige dienste gelisensieer was nie, en dus onwettig bedryf is. Hierdie fasiliteite het nóg die fasiliteite nóg die kundigheid gehad om behoorlik na die pasiënte om te sien en die pasiënte is tot so ʼn mate verwaarloos dat hulle dood is. Dit was ongetwyfeld een van die grootste menseregteskendings in die demokratiese Suid-Afrika.

MIV/vigs bly steeds een van die grootste uitdagings wat ons in Suid-Afrika in die gesig staar. Ten spyte van hierdie onthutsende werklikheid, het presidente dit in die verlede roekeloos hanteer ten koste van burgers. ʼn Voormalige president, Thabo Mbeki, was die eerste een wat omstrede uitsprake oor vigs gemaak het. Hy het regdeur sy presidentskap verkondig dat ʼn gesonde dieet ʼn beter behandelingswyse as antiretrovirale medikasie is. Mbeki, wat ook gereeld ʼn vigsontkenner genoem is, het die dood van honderde duisende Suid-Afrikaners wat MIV+ is, indirek veroorsaak deurdat daar getalm was met die proses om antiretrovirale medikasie in die openbare sektor beskikbaar te stel. Hierdie vertraging het gelei tot sowat 300 000 sterftes en 35 000 babas wat MIV+ gebore is. Dit is iets wat vermy kon gewees het as die voormalige president en sy minister van gesondheid nie hierdie werklikheid ontken het nie. In 2005 het Suid-Afrika se algemene lewensverwagting vanaf 62 in 1990 tot ʼn verstommende laagtepunt van 52 in 2005 gedaal, dit terwyl die lewensverwagting van Suid-Afrikaners sonder vigs 66 in 2005 was. Hierdie verskil van 14 jaar illustreer die praktiese reperkussies van politieke invloed.

Ná Mbeki het ʼn ander president uiters kontroversiële menings oor MIV/vigs gehuldig. Oudpresident Jacob Zuma het aan die hand gedoen dat deur ná onbeskermde seks ʼn stort te neem voldoende infeksievoorkoming bied.

As in ag geneem word dat MIV/vigs steeds een van die grootste uitdagings is wat ons in die gesig staar, het onverantwoordelike en oningeligte stellings soos hierdie duidelik ʼn baie tasbare en vernietigende uitwerking op Suid-Afrika.

Covid-19

Suid-Afrika se gesondheidstelsel was heeltemal onvoorbereid op die Covid-19-pandemie wat reeds sukkel met ʼn verhouding van slegs 0,9 dokters per 1 000 mense[1] wat ver onder die wêreldgemiddeld van 1,9 dokters per 1 000 mense vir hoër middelinkomstelande is.

Pres. Ramaphosa het in Maart 2020 ʼn nasionale inperking afgekondig om gesondheidsorgdienste in gereedheid te bring vir die onvermydelike golf van Covid-19-gevalle wat dié dienste in die gesig staar. Ongelukkig is die tyd nie na behore gebruik nie. Amper geen kapasiteit is geskep nie met die Suid-Afrikaanse regering wat net een veldhospitaal met omtrent 800 beddens in ses maande kon oprig. Hospitaalkapasiteit is glad nie verhoog nie en slegs 2 700 ventilators is bekom teenoor die geraamde 12 000 wat benodig sou word. Die VSA het 2 000 van hierdie 2 700 ventilators geskenk.

Op die ou end was die Suid-Afrikaanse gesondheidsorgstelsel onder die uiterste druk met Covid-19 wat ʼn enorme tol onder gesondheidswerkers sowel as die Suid-Afrikaanse bevolking geëis het. Alhoewel die amptelike sterftesyfer op 55 000 Covid-19-sterftes te staan kom, is die oormaatsterftes tydens die pandemie die meer deurslaggewende statistiek.

[1] https://data.worldbank.org/indicator/SH.MED.PHYS.ZS?contextual=aggregate&locations=ZA

Oormaatsterftes vir die Covid-19-pandemie

Deur oormaatsterftes as meetstandaard te gebruik, word beraam dat Suid-Afrika meer as 130 000 sterftes wat aan Covid-19 toegeskryf kan word, gehad het. Die meeste provinsies kon eenvoudig nie behoorlik rekord hou nie en was oorweldig. Daar was byvoorbeeld ook nie genoeg kiste in die Oos-Kaap toe die pandemie ʼn hoogtepunt bereik het.

Terwyl die wêreld weer oopgegaan het nadat inentingsveldtogte kritieke massa bereik het, het Suid-Afrika ʼn ernstige agterstand. Met ʼn inentingskoers van net meer as 1% wat in Junie 2021 behaal is, is Suid-Afrika ver onder die wêreldgemiddeld van 10,93%.

Inenting in Suider-Afrika

Inenting in Suid-Afrika teenoor inenting in die wêreld

Wat selfs nog meer kommerwekkend is, is dat die Suid-Afrikaanse regering eers in Januarie 2021 begin beplan het aan die ontplooiing van entstowwe ná openbare druk op die regering. Ten spyte van hierdie algehele mislukking aan die kant van die regering, dring die Suid-Afrikaanse regering steeds daarop aan om die enigste aankoper van entstowwe vir die hele land te wees. Trouens, die regering het aktiewe stappe gedoen om te verhoed dat privaat burgers, mediese fondse en NRO’s entstowwe bekom.

Suid-Afrika het sedert Mei 2021 ʼn derde vlaag van koronavirusinfeksies betree, maar ná meer as ʼn jaar ná die aanvanklike inperking, is bykans geen bykomende gesondheidsorgkapasiteit geskep nie. Boonop is slegs 1% van die bevolking al ingeënt. Die destydse minister van gesondheid, dr. Zweli Mkhize, is by ʼn korrupsieskandaal betrek met bewerings dat sy vriende die departement van gesondheid tydens die pandemie en met sy medewete met meer as R150 miljoen bedrieg het. Boonop word verskeie ander gevalle van bedrog ondersoek teen ANC-amptenare wat noodfondse, wat aan gesondheidsorg tydens die Covid-19-pandemie toegeken is, geplunder het. [1]

[1] https://health-e.org.za/2020/09/02/auditor-general-report-covid-19-fund/

 

Suid-Afrika het konsekwente hoë werkloosheid, met die mees onlangse syfers wat dit op 32,3% bereken. Suid-Afrika is een van die min lande ter wêreld wat nie ʼn daadwerklike afname in werkloosheid ervaar het ná die wêreldwye resessie van 2008 nie, met werkloosheid wat eerder op onvolhoubare vlakke van meer as 25% gebly het. Meer as 75% van die werkloses in Suid-Afrika is vir meer as 12 maande werkloos, wat ‘n aanduiding is van langtermyn strukturele werkloosheid as ʼn sleutelprobleem van die Suid-Afrikaanse ekonomie.

Werkloosheid in Suid Afrika

Die Covid-19-pandemie het algehele verwoesting gesaai ten opsigte van werkloosheid. Hoewel onlangse syfers werkloosheid op 32,3% stel, spring werkloosheid tot 43,6% wanneer ontmoedigde werksoekers ook in ag geneem word. Dit impliseer dat byna die helfte van alle bekwame volwassenes nie werk het nie.

Alhoewel werkloosheid onaanvaarbaar hoog is, het Suid-Afrika die hoogste jeugwerkloosheidsyfer ter wêreld. Die mees onlangse vrystelling van werkloosheidstatistieke het jeugwerkloosheid op 74% geraam.^{[1] [2]}

Ten spyte van die massiewe indiensnemingskrisis is die ANC-regering besig om streng regulasies ten opsigte van regstellende aksie en swart ekonomiese bemagtiging na te volg – wat dit moeiliker maak om ʼn sakeonderneming in Suid-Afrika te begin. Daarbenewens was die ANC se reaksie op werkloosheid wat 30% oorskry, om die minimum loon te verhoog.^[3]

[1] https://www.biznews.com/thought-leaders/2021/04/24/unemployment-south-africa

[2] http://www.statssa.gov.za/publications/P0211/P02111stQuarter2021.pdf

[3] http://www.labour.gov.za/employment-and-labour-minister-tw-nxesi-announces-minimum-wage-increases

 

Volgens die verslag oor hoe maklik dit is om ʼn sakeonderneming te bedryf (“Ease of Doing Business”-verslag) deur die Wêreldbank beklee Suid-Afrika die 82ste plek uit 190 lande. In die afdeling oor hoe maklik dit is om ʼn nuwe sakeonderneming te begin (“Ease of Starting a New Business”) het Suid-Afrika tot die 134ste plek afgeskuif.

Deur streng inperkingsmaatreëls af te dwing op ʼn land met ʼn ernstige werkloosheidsprobleem en ʼn groot aantal mense wat in die informele sektor werk, het die regering in werklikheid 2 miljoen volwassenes uit diens gestel. Die uitwerking hiervan kan gesien word in hongersnood wat ná die inperkingstyd dramaties toegeneem het, met bykans die helfte van Suid-Afrikaanse huishoudings wat tans nie genoeg geld in ʼn maand het om kos te koop nie. ^[1]

Om dit eenvoudig te stel, die werkloosheidkrisis is eenvoudig ondeurgrondelik, veral gegewe die feit dat die regering se optrede die krisis net vererger. Te midde van die ekonomiese nagevolge van die pandemie het die regering daarop aangedring om ras as kriteria vir hulpfondse vir sakeondernemings te gebruik, asook om selfs strenger regstellende aksie en swart ekonomiese bemagtiging te implementeer. Die mees onlangse voorbeeld hiervan is die Mededingingskommissie se besluit om die verkryging van Burger King Suid-Afrika deur ‘n internasionale maatskappy te verhinder omdat dit swart aandeelhouding sou verwater.^[2]  Dit bedreig byna 100 restaurante en duisende werknemers, terwyl dit ook buitelandse beleggings afskrik te midde van die hoogste werkloosheidsyfer op rekord.

[1] https://cramsurvey.org/wp-content/uploads/2021/02/10.-Van-der-Berg-S.-Patel-L.-Bridgman-G.-2021-Hunger-in-South-Africa-during-2020-Results-from-Wave-3-of-NIDS-CRAM-1.pdf

[2] https://www.news24.com/fin24/companies/sale-of-burger-king-south-africa-blocked-over-lack-of-black-ownership-20210601

Die Suid-Afrikaanse regering het onlangs (middel 2017) ʼn beleid om grond sonder vergoeding te onteien, aggressief begin navolg.

Dit het ʼn vernietigende uitwerking op sakevertroue, direkte buitelandse investering en vastekapitaal-vorming gehad.

Alhoewel daar tekens van herstel was toe ʼn nuwe president in Januarie 2018 verkies is, het die voortsetting van hierdie beleide binne ʼn jaar alle winste wat behaal is, geërodeer.

Vastekapitaal-vorming

Regstreekse buitelandse belegging

 

Sakevertroue

 

Soos uit die grafieke hierbo gesien kan word, is sakevertroue reeds langer as vyf jaar onder die vlak van 50, met rekordlaagtepunte wat tydens die inperkingstyd bereik is – maar sakevertroue was reeds voor die inperkingstyd ook laag. Hierdie aanwysers toon dat die Suid-Afrikaanse ekonomie reeds vir ʼn lang tyd op ʼn afwaartse trajek was, wat bevestig is deur die afgradering van die Suid-Afrikaanse ekonomie na sub-beleggingsgraad in 2017.